Η λέξη “άγχος” προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα ἄγχω, που στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει σφίγγω ή πνίγω.
Πρόκειται για μία φυσιολογική σωματική και ψυχική αντίδραση μπροστά σε μια απειλή ή στην αναγκαιότητα αντιμετώπισης απαιτητικών καταστάσεων, οι οποίες ενεργοποιούν τη λεγόμενη αντίδραση πάλης ή φυγής (flight or fight response).
Παθολογικό χαρακτηρίζεται το άγχος όταν είναι δυσανάλογο σε σχέση με το αγχογόνο ερέθισμα, όταν εμφανίζεται με μεγάλη συχνότητα ή διάρκεια και όταν προκαλεί δυσλειτουργία του ατόμου σε διάφορους τομείς της καθημερινότητάς του.
Το άγχος εμπλέκεται με τη διέγερση του αυτόνομου νευρικού συστήματος και δη του συμπαθητικού και έτσι η κλινική εικόνα του χαρακτηρίζεται σωματικά από εφίδρωση, ταχυκαρδία, τρόμο των άκρων, ταχύπνοια και γαστρεντερική δυσφορία.
Σήμερα, οι αγχώδεις διαταραχές αποτελούν τις πιο συχνές ψυχιατρικές διαταραχές στο γενικό πληθυσμό.
Στην ομάδα αυτή ανήκουν:
- Η διαταραχή πανικού (με ή χωρίς αγοραφοβία). Πρόκειται για μια διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες και απροσδόκητες κρίσεις έντονου άγχους- συντριπτικού φόβου, χωρίς προφανή λόγο. Οι κρίσεις αυτές συνοδεύονται επακόλουθα από μία κατάσταση άγχους αναμονής των επομένων κρίσεων, το οποίο με τη σειρά του τροφοδοτεί συμπεριφορές αποφυγής και οδηγεί σε μία γενικευμένη κατάσταση περιορισμού και διαταραχής της διάθεσης.
- Η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από μία γενικευμένη, επίμονη και ακαθόριστη ανησυχία, η οποία καλύπτει όλες σχεδόν τις δραστηριότητές του ατόμου.
- Οι ειδικές φοβίες, για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο.
- Η κοινωνική φοβία, για κοινωνικές καταστάσεις κατά τις οποίες το άτομο είναι πιθανό να εκτεθεί σε έλεγχο ή παρατήρηση από άλλους.
- Η μετατραυματική διαταραχή stress, μετά από ένα ακραίο συμβάν, απειλητικό για τη ζωή του ατόμου. Ο ασθενής αναβιώνει την εμπειρία π.χ. μέσω ονείρων, αναμνήσεων και έντονου άγχους.
- Η διαταραχή προσαρμογής. Πρόκειται για συμπτωματολογία που προκαλείται στα πλαίσια μίας δυσκολίας προσαρμογής σε κάποιον ψυχοκοινωνικό στρεσογόνο παράγοντα, όπως π.χ. ο θάνατος αγαπημένου προσώπου.
- Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) χαρακτηρίζεται από επίμονες και επαναλαμβανόμενες σκέψεις ή παρορμήσεις, που εισβάλλουν επιτακτικά στην καθημερινότητα του ατόμου και προκαλούν έντονη ενόχληση. Οι ιδεοληψίες αφορούν συνήθως σε θέματα πιθανής μόλυνσης, παθολογικής αμφιβολίας, υπερβολική τάξης, καθώς και σε παρορμήσεις επιθετικότητας. Συχνά οι ασθενείς, προκειμένου να ανακουφιστούν από τη δυσφορία που προκαλούν αυτές οι σκέψεις, καταφεύγουν σε επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, συχνά τελετουργικού χαρακτήρα (πχ. πλύσιμο χεριών, έλεγχος, επανάληψη λέξεων), τους λεγόμενους ψυχαναγκασμούς.
Οι αγχώδεις διαταραχές μπορούν να αντιμετωπιστούν τόσο φαρμακευτικά όσο και ψυχοθεραπευτικά, μέσω ψυχοεκπαίδευσης, τεχνικών χαλάρωσης, διερεύνησης των δυσλειτουργικών μοτίβων σκέψης αλλά και εκμάθησης τεχνικών αντιμετώπισης του άγχους.