Γράφει: Βαϊζίδου Χριστίνα, Ψυχίατρος- Ψυχοθεραπεύτρια
Το stress είναι ένας όρος άρρηκτα πλέον συνδεδεμένος με την καθημερινότητά μας και ένα από τα πλέον συχνά αίτια αναζήτησης βοήθειας από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Το τελευταίο αποτελεί ενδεχομένως ένδειξη του ότι παρά τη συχνότητα και την ένταση με την οποία πλέον οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με τις διάφορες μορφές stress και γενικά ψυχικής έντασης, οι εσωτερικοί τρόποι αντιμετώπισης αυτών παραμένουν περιορισμένοι, αφήνοντάς τους έρμαια της ψυχικής έντασης που αυτές δημιουργούν.
Οι πρώτες μελέτες σχετικά με το άγχος υποστήριξαν ότι αυτό προκαλείται από διακριτούς εξωτερικούς αγχογόνους παράγοντες της καθημερινότητας. Οι παράγοντες που αναφέρονται σήμερα ως αγχογόνοι και οδηγούν σε αύξηση της ψυχικής έντασης των ατόμων είναι συγκρούσεις στο χώρο εργασίας, εργασιακή ανασφάλεια, έλλειψη επικοινωνίας, υπερβολικές προσδοκίες, αυξημένα ωράρια εργασίας, μειωμένες αποδοχές, συγκρούσεις στις σχέσεις κ.α.
Πρόσφατα υποστηρίχθηκε η άποψη ότι οι εξωτερικοί παράγοντες δεν έχουν κάποια αυτούσια δύναμη να παράγουν stress αλλά ότι η αντίδραση άγχους εξαρτάται από τις ατομικές πεποιθήσεις και τις δυνατότητες αντιμετώπισης προβλημάτων του καθενός. Ο Richard Lazarus και η Sarah Folkman το 1981 πρότειναν να θεωρηθεί το stress ως το αποτέλεσμα μίας ανισορροπίας ανάμεσα στις απαιτήσεις και τις δυνατότητες του ατόμου, το οποίο εμφανίζεται όταν η πίεση ξεπεράσει την ικανότητα του ατόμου να την αντιμετωπίσει. Το μοντέλο αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μία κατάσταση δεν είναι αγχογόνος εάν το άτομο δεν την αντιληφθεί ως τέτοια.
Το stress αποτελεί μία φυσιολογική ψυχική και σωματική αντίδραση στις απαιτήσεις της ζωής (Schlehelein, 2006). Πρόκειται για μία γενικευμένη αντίδραση του συνόλου του οργανισμού με τις αντοχές του, τις εμπειρίες του, τα πρότυπα και την ιδιοσυγκρασία του σε αγχογόνους παράγοντες, δηλαδή σε οτιδήποτε εξατομικευμένα γίνεται αντιληπτό ως απαίτηση, απειλή ή βλάβη του ατόμου (Wagner- Link, 2009).
Πρώτος ο ενδοκρινολόγος Hans Seyle διαφοροποίησε το λεγόμενο eustress- καλό στρες, το οποίο μπορεί να αποτελέσει θετικό παράγοντα κινητοποίησης του ατόμου από το distress, την αγχογόνο δηλαδή εκείνη κατάσταση που έχει αρνητικές επιπτώσεις πάνω στο υποκείμενο (Selye Hans, 1974, Stress without distress). Μπορεί να προκαλέσει ποικίλες ψυχικές και σωματικές αντιδράσεις, οι οποίες εξατομικεύονται ανάλογα με τις περιστάσεις και ενδέχεται να οδηγήσουν σε ορισμένες περιπτώσεις σε μείωση της σωματικής ευεξίας όπως διαταραχές από το γαστρεντερικό ή από το καρδιαγγειακό σύστημα, κεφαλαλγίες ή ακόμη και σε κατάθλιψη, διαταραχές της συγκέντρωσης, αίσθημα φόβου, νευρικότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις το συσσωρευμένο stress οδηγεί σε επιθετικότητα, ιδίως σε άτομα που έχουν μάθει να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα με αυτόν τον τρόπο ή έχουν σχετικά χαμηλό αίσθημα αυτοεκτίμησης. Το stress και η απογοήτευση έχουν θεωρηθεί πρόδρομοι και κύρια αίτια ψυχικής έντασης και επιθετικότητας. Αναλόγως της ιδιοσυγκρασίας το άτομο τρέπεται σε φυγή ή επιτίθεται.
Εξαιτίας αυτού προέκυψε μία αυξανόμενη ανάγκη τεχνικών αντιμετώπισης του stress, με στόχο τον έλεγχο των προσωπικών επιπέδων άγχους και τη βελτίωση της καθημερινής λειτουργικότητας του ατόμου. Οι τεχνικές αυτές κυμαίνονται από τεχνικές αυτοβοήθειας έως την αντιμετώπιση με τη βοήθεια επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Διαμορφώθηκαν με βάση την ιδέα ότι το stress δεν είναι μία απευθείας αντίδραση σε έναν αγχογόνο παράγοντα αλλά αποτέλεσμα της ανεπάρκειας των εσωτερικών μας δυνατοτήτων να μετριάσουμε και τελικά να ελέγξουμε τον παράγοντα αυτόν. Ορισμένες από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται είναι η συμπεριφορική θεραπεία, ο διαλογισμός, η yoga, η ενασχόληση με τη φύση ή τα ζώα, το autogenic training, η προοδευτική μυική χαλάρωση κατά Jacobson κ.α.
Όλες οι μέθοδοι σίγουρα πρέπει να βασίζονται πρωτίστως στην ταυτοποίηση των παραγόντων που προκαλούν stress στο εκάστοτε άτομο και στη συνέχεια στην επιλογή της κατάλληλης μεθόδου αντιμετώπισης. Με βάση το μοντέλο κατανόησης του μηχανισμού του stress των Lazarus και Folkman (Transactional Model) πρόκειται εξάλλου για το αποτέλεσμα μίας αλληλεπίδρασης των εξωτερικών ερεθισμάτων και του τρόπου αντίληψης αυτών. Αυτό ανοίγει το δρόμο της αντιμετώπισης μέσω της αλλαγής της προοπτικής με την οποία αντιμετωπίζει ο καθένας από εμάς τους δυνητικά αγχογόνους παράγοντες. Η αποδόμηση αυτής της ψυχικής έντασης σίγουρα δε θα πρέπει να ταυτίζεται με την καταπίεση αυτής. Μπορούμε ως άνθρωποι να βιώσουμε συναισθήματα θυμού, επιθετικότητας και έντασης εν γένει, ελεγχόμενα:
- Το βασικότερο αποτελεί η ταυτοποίηση και ο περιορισμός του εκλυτικού παράγοντα.
- Στη συνέχεια πρέπει να εντοπίσουμε τον τρόπο με τον οποίο επεξεργαζόμαστε τους παράγοντες αυτούς, εντοπίζοντας τις αντιλήψεις που δε μας βοηθούν.
- Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την ένταση, το θυμό ως φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού μας μέσω της ενεργοποίησης του συμπαθητικού συστήματός μας, που στόχο έχει να μας οδηγήσει σε αντίδραση φυγής ή πάλης.
- Δε χρειάζεται λοιπόν να μας αγχώνει ακόμη περισσότερο η αντίδρασή μας αυτή, παρά μέσα από την παρατήρηση των σωματικών μας αντιδράσεων, μέσω των οποίων εκφράζεται η ψυχική ένταση, να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε πότε αρχίζουμε να χάνουμε τον έλεγχο.
- Από εκεί και πέρα η επικοινωνία, ώστε να εκφράσουμε τα αρνητικά μας συναισθήματα, η σωματική άσκηση ώστε να αποδομήσουμε τη συσσωρευμένη ένταση και η εξεύρεση του προσωπικού τρόπου χαλάρωσης αποτελούν σημαντικούς παράγοντες αντιμετώπισης.
Τι γίνεται όμως όταν οι άνθρωποι δε μαθαίνουν ή δεν επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν το χρόνο τους ώστε να ανακαλύψουν τι τους προκαλούν stress, να εκτονωθούν δημιουργικά, να μάθουν να χαλαρώνουν, να αλλάξουν τον τρόπο αντίληψης που έχουν για τον κόσμο? Προς τα πού ρέει η ένταση και η αρνητική ενέργεια στις κοινωνίες μας, οι οποίες μοιάζουν stress-οκεντρικές?
Είναι καλοκαίρι, περίοδος μειωμένου stress και το μάτι μου πέφτει στον τίτλο «Το δωμάτιο στη Θεσσαλονίκη που μπορείς να τα σπάσεις για να… ξεθυμάνεις!». Δωμάτια εκτόνωσης. Rage rooms. «Λίμπα». «Για 60 μπουκάλια, 40 ποτήρια, 2 τηλεοράσεις, 30 πιάτα, 1 λάπτοπ , 100 Ευρώ, ενώ επίσης μπορούν να γίνουν ειδικές παραγγελίες και για άλλα αντικείμενα της επιλογής – προτίμησης των πελατών.». Χώροι που προωθούνται ως λύση εκτόνωσης στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης, η οποία αυξάνει την απογοήτευση, το stress, την ένταση. Η απενοχοποίηση της έκφρασης της βίας παίρνει τη θέση της προσπάθειας προσωπικής πραγμάτωσης, ωρίμανσης, αποκλιμάκωσης.
Με βάση τον Dr. Gail Saltz, καθηγητή κλινικής ψυχιατρικής στο New York Presbyterian Hospital Weill-Cornell Medical College το θέμα δεν είναι μόνο το ξέσπασμα της έντασης αλλά η φαντασίωση πίσω από αυτό: όταν οι συμμετέχοντες σπάνε π.χ. μία τηλεόραση, νοητικά και φαντασιωσικά δεν πρόκειται για μία τηλεόραση αλλά π.χ. για το κεφάλι του συζύγου τους. Και ενώ παρέχεται μία στιγμιαία εκτόνωση, δε γνωρίζουμε κατά πόσον την επόμενη φορά που ο ίδιος εκλυτικός παράγοντας θα οδηγήσει σε ανάλογη ψυχική ένταση, το άτομο θα είναι σε θέση να την ελέγξει ή θα έχει οδηγηθεί σε μία απελευθέρωση των βίαιων ενστίκτων που όλοι διαθέτουμε. (Can anger rooms be used to relieve stress?, Robert Jimison, CNN, 2017)
Και κάπου εκεί αναρωτιέσαι γιατί. “Έρχεσαι, σπας, ξεσπάς”. Δε θα πάρω. Θα σκεφτώ. Θα μιλήσω. Θα αισθανθώ. Κι αν δεν αντέχω, θα πάω στο βουνό και θα ουρλιάξω “αέρα”…
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
- Georg H. Eifert u.a., Mit Ärger und Wut umgehen. Der achtsame Weg in ein friedliches Leben, Huber, ISBN 978-3456846859
- Paul Susic MA Licensed Psychologist Candidate., “Stress Management: What can you do?”, St. Louis Psychologists and Counseling Information and Referral, Retrieved February 5, 2013
- Lazarus, R.S., & Folkman, S., Stress, Appraisal and Coping. New York: Springer, 1984
- The Mayo Clinic Handbook for Happiness: A Four-Step Plan for Resilient Living, Amit Sood, Mayo Clinic, Da Capo Lifelong Books, 2015, ISBN-10: 0738217859
1η δημοσίευση: Animartists, http://www.animartists.com/2017/08/26/1-104/