
Γράφει: Βαϊζίδου Χριστίνα- Βαϊζίδου Χριστίνα, Ψυχίατρος- Ψυχοθεραπεύτρια
Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης, το λεγόμενο burn out είναι ένα φαινόμενο που μοιάζει να καταλαμβάνει όλο και περισσότερο “χώρο” στο ψυχιατρικό γίγνεσθαι των τελευταίων ετών. Ο όρος, όπως τον καταλαβαίνουμε σήμερα, πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον εβραϊκής καταγωγής ψυχαναλυτή Herbert Freudenberger, το 1974, ο οποίος περιέγραψε μία ψυχική και σωματική κατάπτωση εργαζομένων σε φιλανθρωπικές οργανώσεις.
Προς το παρόν δεν υπάρχει κάποιος διεθνώς ενιαίος ορισμός και το φαινόμενο burn out κατατάσσεται διαγνωστικά συχνά στα ελαφρά καταθλιπτικά επεισόδια, στις διαταραχές προσαρμογής ή στην κατηγορία των προβλημάτων, τα οποία σχετίζονται με δυσκολίες στην αντιμετώπιση της κθημερινότητας (Z 73.0, ICD-10).
Η συμπτωματολογία μπορεί να συμπεριλαμβάνει:
- Προειδοποιητικά συμπτώματα: κόπωση.
- Μειωμένη κινητοποίηση για την επίτευξη στόχων.
- Συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως ενοχικά ή καταθλιπτικά στοιχεία, με απομόνωση- τάσεις αποξένωσης.
- Αρνητική/ κυνική διάθεση, επιθετικά στοιχεία (συγκρούσεις με συναδέλφους και με την οικογένεια).
- Αποδόμηση των γνωστικών λειτουργιών, του κινήτρου εργασίας, της δημιουργικότητας.
- Μειωμένη απόδοση στην εργασία, συχνές απουσίες.
- Επιπέδωση της συναισθηματικής, κοινωνικής και πνευματικής ζωής- συναισθηματική εξάντληση, αδυναμία συγκέντρωσης και έλλειψη ενδιαφέροντος.
- Ψυχοσωματικές αντιδράσεις: μυοσκελετικοί πόνοι, κεφαλαλγία, γαστρεντερικά προβλήματα.
- Εξαρτητικού τύπου συμπεριφορές.
- Διαταραχές του ύπνου.
- Μειωμένη αυτοπεποίθηση
- Απόγνωση.
Πιο συγκεκριμένα, η συναισθηματική εξάντληση που παρουσιάζεται, αναφέρεται στη μείωση των συναισθημάτων του ατόμου, τα οποία εμφανίζονται σχεδόν επιπεδωμένα, με αποτέλεσμα το άτομο να μην είναι σε θέση να αντιδρά επαρκώς συναισθηματικά. Οι “πάσχοντες” χαρακτηρίζονται από μειωμένη ενεργητικότητα, «συναισθηματικό στέγνωμα» και απογοήτευση. Εμφανίζεται σταδιακά ένας φόβος για την επόμενη εργασιακή μέρα. Συχνά εμφανίζονται ορισμένες αλλαγές στην προσωπικότητα του ατόμου, με αυξημένο κυνισμό και αγένεια προς τρίτους. Το άτομο έχει μία τάση να αξιολογεί αρνητικά τον εαυτό του, εκπέμποντας ένα συναίσθημα εργασιακής δυσαρέσκειας αλλά και χαμηλής αυτοεκτίμησης, τουλάχιστον ως προς τα εργασιακά επιτεύγματα.
Ο Freudenberger προσπάθησε να περιγράψει τη χρονολογική εξέλιξη του συνδρόμου, με βάση ένα μοντέλο με τα ακόλουθα 12 στάδια:
- Υπερβάλλων ζήλος.
- Αυξημένη δραστηριοποίηση.
- Παραμέληση προσωπικών αναγκών.
- Απώθηση συγκρούσεων και αναγκών.
- Έλλειψη χρόνου για μη επαγγελματικές δραστηριότητες.
- Απάρνηση του προβλήματος.
- Απόσυρση.
- Συμπεριφορικές αλλαγές, συναισθηματικές αντιδράσεις.
- Απώλεια της αίσθησης προσωπικών αναγκών.
- Αίσθημα εσωτερικού κενού, φόβοι, άγχη, ανάπτυξη εξαρτητικών συμπεριφορών.
- Αυξημένη αίσθηση ματαιότητας και έλλειψη ενδιαφέροντος.
- Σωματική εξάντληση.
Διάφοροι παράγοντες έχουν σχετιστεί με την αιτοπαθογένεση του συνδρόμου και θα μπορούσαν να διακριθούν σε ενδογενείς και εξωγενείς.
Α. Ενδογενείς παράγοντες/ χαρακτηριστικά προσωπικότητας:
- υψηλές προσωπικές προσδοκίες, υπερβολική φιλοδοξία, τελειομανία
- έντονη ανάγκη αναγνώρισης
- τάση να δρα κανείς με γνώμονα την ικανοποίηση των αναγκών των άλλων, παραμελώντας τα προσωπικά θέλω
- τάση υπερεκτίμησης των προσωπικών δυνατοτήτων
- θεώρηση της εργασίας ως τη μόνη ενασχόληση με νόημα, ως πόλο που αντικαθιστά και την κοινωνική ζωή
Β. Εξωγενείς παράγοντες:
- υψηλές εργασιακές απαιτήσεις- πίεση εκ μέρους του εργοδότη
- αντιφατικές οδηγίες
- χρονική πίεση
- κακό εργασιακό κλίμα
- περιορισμένη ελευθερία λήψης αποφάσεων
- έλλειψη αυτονομίας
- προβλήματα ιεραρχίας- κατανομής ρόλων
- ελλιπής επικοινωνία με τον εργοδότη και τους συναδέλφους
- αυξανόμενες ευθύνες
- κακή οργάνωση
- ελλείψεις προσωπικού
- περιορισμένη αναγνώριση- θετική ανατροφοδότηση
Το Maslach Burn- out Inventory, είναι ένα τεστ 22 ερωτήσεων, αναφερόμενων στις διαστάσεις της συναισθηματικής εξουθένωσης, της αποπροσωποποίησης στο μειωμένο αίσθημα προσωπικής επίτευξης στόχων και στόχο έχει να εντοπίσει με μεγαλύτερη ευκολία και ενδεχομένως νωρίτερα, τα άτομα που πάσχουν από σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης.
Η αντιμετώπιση του συνδρόμου εξαρτάται από την ένταση των συμπτωμάτων. Σε ελαφριές εκδηλώσεις αρκούν μέτρα που αποσκοπούν στην ανακούφιση από στρεσογόνους παράγοντες, στην ξεκούραση μέσω χαλάρωσης και άθλησης και στην αλλαγή της στάσης απέναντι στην εργασία, αποτάσσοντας τη μόνιμη επιδίωξη της τελειότητας. Σε σοβαρότερης μορφής συμπτώματα, προτείνονται ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις καθώς και αντικαταθλιπτικά, ιδίως όταν εμφανίζονται διαταραχές του ύπνου.
Σημαντικότερη όμως είναι η πρόληψη του φαινομένου. Σε προσωπικό επίπεδο αξίζει ο καθένας να αναρωτηθεί σε ποια πράγματα δίνει προτεραιότητα, αν διεκδικεί αυτά που θέλει, τι στόχους βάζει, αν δέχεται την αποτυχία, αν μπορεί να λέει “όχι” και να βάζει όρια, αν έχει καταφέρει να διατηρήσει μια ισορροπία στη ζωή του. Σε συλλογικό επίπεδο, η βασικές συντεταγμένες των παρεμβάσεων θα έπρεπε να είναι η προσαρμογή των εργασιακών συνθηκών στις ανθρώπινες ικανότητες και δυνατότητες και ο ανθρώπινος σεβασμός.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
- Freudenberger, Herbert; Richelson Géraldine, Burn Out: The High Cost of High Achievement. What it is and how to survive it, Bantam Books, 1980, ISBN 978-0-553-20048-5
- Maslach, C.; Jackson, S.E.; Leiter, M.P. (1996–2016), Maslach Burnout Inventory Manual (Fourth Edition), Menlo Park, CA: Mind Garden, Inc.
- Health and Safety Executive, Stress-related and psychological disorders, Health and Safety Executive, Work Related Stress, 2009
- Cox T, Griffiths A, Work-related stress: A theoretical perspective. In: Leka S, Houdmont J, editors, Occupational Health Psychology, Oxford: Wiley-Blackwell 31-56, 2010
1η δημοσίευση: Animartists, http://www.animartists.com/2019/01/27/burn-out-μόδα-ή-ψυχιατρική-διάγνωση/