Η άνοια (“ἀ” στερητικό + “νοῦς”) είναι μία σοβαρή έκπτωση της γενικής νοητικής ικανότητας σε ένα άτομο, πέρα από εκείνη που θα προκαλούσε φυσιολογικά η γήρανση. Πρόκειται για μια ομάδα παθήσεων του εγκεφάλου που δυσχεραίνουν τη μνήμη, τη σκέψη και την επικοινωνία.
Η συχνότερη μορφή άνοιας είναι η νόσος Αλτσχάιμερ (50-60%) και ακολουθούν η αγγειακή άνοια, η μετωποκροταφική άνοια κ.α.
Η κλινική εικόνα χαρακτηρίζεται από απώλεια μνήμης (κυρίως της πρόσφατης), προβλήματα στο λόγο (δυσκολία ανεύρεσης λέξεων), δυσκολίες σχεδιασμού, οργάνωσης και συγκέντρωσης καθώς και από μεταβολές της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς. Συχνά εμφανίζεται παρανοϊκός ιδεασμός.
Κατά τη διαγνωστική διερεύνηση είναι απαραίτητος ο οργανικός έλεγχος (αιματολογικές εξετάσεις, απεικονιστικός έλεγχος του εγκεφάλου), προκειμένου να αποκλειστούν τυχόν αναστρέψιμα αίτια της νοητικής έκπτωσης. Η νευροψυχολογική εκτίμηση με τεστ όπως το Mini Mental State Examination (MMSE) χρησιμοποιείται ως διαγνωστικό εργαλείο.
Ο θεραπευτικός σχεδιασμός περιλαμβάνει την φαρμακευτική αγωγή, με στόχο την επιβράδυνση της πορείας της νόσου (αντιανοϊκά φάρμακα), καθώς και την αντιμετώπιση τυχόν συνυπάρχουσας ψυχιατρικής συμπτωματολογίας (διαταραχές συμπεριφοράς, ανησυχία, επιθετικότητα κτλ.). Ιδιαίτερα επιβοηθητικές θεωρούνται και οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, όπως η εργοθεραπεία ή η σωματική άσκηση.
Μεγάλης σημασίας είναι η ενημέρωση του οικογενειακού περιβάλλοντος, καθότι η συναισθηματική και πρακτική επιβάρυνση των φροντιστών αποτελεί συνήθως αναπόσπαστο κομμάτι της νόσου. Συνεπώς είναι απαραίτητο οι φροντιστές να εμπλέκονται στην διαμόρφωση του θεραπευτικού πλάνου.